Trong bối cảnh dòng vốn đầu tư toàn cầu suy giảm, Việt Nam nổi lên như một điểm đến hấp dẫn, ghi nhận mức vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) kỷ lục gần 25,35 tỷ USD trong năm 2024. Dự kiến năm 2025, Việt Nam sẽ tiếp tục duy trì vị thế dẫn đầu và gia tăng thu hút FDI, được thúc đẩy bởi các cải cách chính sách mạnh mẽ của chính phủ nhằm cải thiện môi trường đầu tư. Để hiện thực hóa mục tiêu này, việc thiết lập một hệ sinh thái đầu tư ổn định, minh bạch và thuận lợi là yếu tố then chốt.

Môi Trường Đầu Tư và Trọng Tài Thương Mại

Mặc dù hệ thống tòa án Việt Nam đã có những cải tiến đáng kể, bao gồm việc thành lập các tòa chuyên trách về hành chính, sở hữu trí tuệ và phá sản, nhưng việc giải quyết tranh chấp thông qua tòa án vẫn đối mặt với thách thức trong việc đảm bảo tốc độ, hiệu quả và bảo mật thông tin, đặc biệt đối với các tranh chấp kinh tế phức tạp.

Do đó, trọng tài thương mại, với ưu thế về tính bảo mật, quy trình tố tụng linh hoạt (đặc biệt khi áp dụng thủ tục rút gọn), và khả năng thi hành phán quyết rộng rãi tại hơn 170 quốc gia theo Công ước New York, trở thành lựa chọn ưu tiên của các nhà đầu tư nước ngoài. So với tố tụng tòa án, trọng tài thương mại giúp tiết kiệm thời gian, chi phí, bảo vệ bí mật kinh doanh và đảm bảo tính khả thi thi hành phán quyết tại nước ngoài.

Tuy Việt Nam đã gia nhập Công ước New York từ năm 1995, nhưng cơ chế giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại vẫn chưa phát triển tương xứng với tiềm năng. Dù Pháp lệnh Trọng tài thương mại 2003 và Luật Trọng tài thương mại 2010 đã tạo hành lang pháp lý, nhưng hiệu quả thực tế còn hạn chế. Hiện có gần 50 trung tâm trọng tài được thành lập, song chỉ một số ít hoạt động hiệu quả, và các vụ tranh chấp được giải quyết bằng trọng tài chỉ chiếm dưới 10% tổng số vụ tranh chấp kinh doanh thương mại tại tòa án.

Trong các hợp đồng có yếu tố nước ngoài, đặc biệt khi một bên không có hiện diện thương mại tại Việt Nam, trọng tài nước ngoài thường được lựa chọn làm cơ quan giải quyết tranh chấp. Ngay cả khi bên nước ngoài là doanh nghiệp FDI tại Việt Nam, bên Việt Nam thường chỉ có thể đề xuất các tổ chức trọng tài trung lập như SIAC, HKIAC, hoặc gần đây là VIAC, VTA. Điều này cho thấy sự phát triển của hệ thống trọng tài Việt Nam chủ yếu tập trung vào số lượng, chưa đi sâu vào chất lượng.

Bên cạnh đó, khung pháp lý về trọng tài thương mại vẫn còn những điểm chưa hoàn thiện, chưa thực sự tiệm cận với các tiêu chuẩn quốc tế. Cơ chế xem xét hủy phán quyết hoặc công nhận và cho thi hành phán quyết trọng tài nước ngoài còn nhiều bất cập do diễn giải chưa thống nhất về “các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam,” mặc dù đã có hướng dẫn từ Hội đồng Thẩm phán Tòa án Nhân dân Tối cao.

Để Trọng Tài Thương Mại Trở Thành Lợi Thế Cạnh Tranh

Việc cải thiện cơ chế giải quyết tranh chấp, đặc biệt là thông qua trọng tài thương mại, có thể trở thành một lợi thế cạnh tranh quan trọng cho Việt Nam trong thu hút FDI. Để đạt được điều này, cần triển khai các giải pháp đồng bộ và hiệu quả.

• Thứ nhất, Hoàn thiện Khung Pháp Lý: Cần sớm hoàn thiện và ban hành dự thảo sửa đổi, bổ sung Luật Trọng tài thương mại 2023, xem xét áp dụng Luật Mẫu UNCITRAL để tiệm cận với các tiêu chuẩn quốc tế và làm rõ nội dung “các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam.”

• Thứ hai, Nâng Cao Năng Lực: Tăng cường năng lực tổ chức và điều hành của các trung tâm trọng tài, đào tạo chuyên nghiệp đội ngũ trọng tài viên, nâng cao khả năng tham gia các hội đồng trọng tài xét xử các vụ tranh chấp không chỉ trong nước mà còn trong khu vực và châu lục.

• Thứ ba, Mở Rộng Hiện Diện và Hợp Tác Quốc Tế: Tăng cường sự hiện diện của trọng tài Việt Nam tại khu vực, đẩy mạnh hợp tác với các trung tâm trọng tài trong khu vực Đông Nam Á và châu Á để trao đổi kinh nghiệm, nâng cao vị thế của trọng tài viên Việt Nam trong cộng đồng doanh nghiệp FDI.

Cơ chế giải quyết tranh chấp đóng vai trò then chốt trong việc thu hút đầu tư nước ngoài. Trọng tài thương mại là một cơ chế phù hợp và có tiềm năng lớn để phát triển. Để tận dụng tối đa lợi thế này, Việt Nam cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực của các tổ chức trọng tài, tăng cường quảng bá và mở rộng hợp tác quốc tế, góp phần tạo ra một môi trường đầu tư ổn định, minh bạch và hấp dẫn, thu hút FDI và phát triển một nền kinh tế bền vững.

(*) Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài Thương nhân Việt Nam

(**) Trọng tài viên, Phó chủ tịch Trung tâm Trọng tài Thương nhân Việt Nam.

---

Source: VNECONOMY
This article has been adapted from its original source.