Dữ liệu được Tiến sĩ Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng của BIDV, đồng thời là thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách Tài chính - Tiền tệ Quốc gia, trình bày tại Hội thảo “Hỗ trợ tăng trưởng kinh tế - Góc nhìn từ doanh nghiệp chịu thuế tiêu thụ đặc biệt” do Báo Nhân Dân tổ chức ngày 22/04/2025, cho thấy quy mô thị trường đồ uống Việt Nam đạt 15,5 tỷ USD trong năm tài chính 2024. Cụ thể, sản lượng tiêu thụ bia ước tính khoảng 4,4 tỷ lít (tương đương năm 2023), trong khi thị trường nước giải khát ghi nhận 4,658 tỷ lít, tăng trưởng 4,8% so với năm trước.

DOANH NGHIỆP ĐỒ UỐNG ĐỐI MẶT NHIỀU THÁCH THỨC

Tuy nhiên, phân tích hiệu quả tài chính của ngành đồ uống giai đoạn 2021-2023 bộc lộ xu hướng suy giảm liên tục. Lợi nhuận bình quân toàn ngành giảm lần lượt 12% (2021), 6% (2022) và 10% (2023) so với năm liền kề trước đó. Đồng thời, nguồn thu ngân sách từ ngành cũng giảm trung bình 10% mỗi năm. Năm 2024 cho thấy sự phục hồi nhẹ với doanh thu tăng 4,8% và lợi nhuận sau thuế tăng 6,1%, song Tiến sĩ Lực nhận định sự tăng trưởng này một phần do hiệu ứng so sánh với mức nền thấp của năm trước.

Theo ông Nguyễn Văn Việt, Chủ tịch Hiệp hội Bia - Rượu - Nước giải khát Việt Nam (VBA), tốc độ tăng trưởng của ngành bia đã chứng kiến sự suy giảm đáng kể sau khi thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) tăng liên tục trong giai đoạn 2016-2018 (5%/năm).

“Đại dịch COVID-19 và Nghị định 100 đã tác động tiêu cực đến đà tăng trưởng của ngành bia. Tuy nhiên, năm 2022 đã chứng kiến sự phục hồi mạnh mẽ do nhu cầu du lịch tăng đột biến sau đại dịch. Sau giai đoạn tăng trưởng ‘lò xo’, sản lượng sụt giảm đáng kể, nhưng đến năm 2024 đã có dấu hiệu phục hồi,” ông Việt cho biết.

Cụ thể, giai đoạn 2009-2015, tốc độ tăng trưởng bình quân của ngành bia đạt 9,76%. Tuy nhiên, trong giai đoạn 2016-2019, khi thuế TTĐB tăng 5%/năm, tốc độ tăng trưởng bình quân ngành bia đã giảm xuống còn 6,85%. Giai đoạn 2016-2024, tốc độ tăng trưởng ngành bia trung bình chỉ đạt 3,3%, thấp hơn so với tốc độ tăng trưởng GDP trong cùng kỳ. Đáng chú ý, trong giai đoạn 2016-2018 (tăng thuế TTĐB 5%/năm), số thu ngân sách từ thuế TTĐB giảm trong năm đầu tiên, nhưng sau đó đã phục hồi trở lại. Giai đoạn 2019-2021, sau khi đạt mức nộp ngân sách từ thuế TTĐB trên 42 nghìn tỷ đồng, nguồn thu này bắt đầu giảm do tác động của đại dịch COVID-19. Từ năm 2022 đến nay, nguồn thu ngân sách từ thuế TTĐB có xu hướng giảm.

TRÁNH TĂNG THUẾ “SỐC” CHO DOANH NGHIỆP

Theo Tiến sĩ Cấn Văn Lực, thuế TTĐB là công cụ điều tiết hành vi tiêu dùng. Tuy nhiên, việc thiết kế chính sách không hợp lý có thể gây tác dụng ngược, làm suy giảm thị trường chính ngạch, gia tăng hoạt động buôn lậu và trốn thuế, dẫn đến thất thu ngân sách. Việc áp dụng thuế suất “cào bằng” đối với các sản phẩm có độ cồn khác nhau, không phân biệt theo tác động tiêu dùng, có thể gây méo mó thị trường. Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng việc tăng thuế quá nhanh có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến việc làm, an sinh xã hội và các ngành công nghiệp phụ trợ.

Từ đó, Tiến sĩ Lực đề xuất một loạt giải pháp cụ thể để tránh gây ra các tác dụng ngược trong quá trình thiết kế chính sách, bao gồm: tính toán lộ trình tăng thuế phù hợp, tránh gây “sốc” cho doanh nghiệp; áp dụng mức thuế suất khác nhau theo nồng độ cồn và hàm lượng đường; xem xét lùi thời điểm áp dụng luật (ví dụ đến năm 2028) để tạo điều kiện cho doanh nghiệp thích ứng; và quan trọng nhất là tránh tận thu, cần nuôi dưỡng nguồn thu bằng cách tạo điều kiện cho doanh nghiệp phát triển ổn định và đóng góp dài hạn.

“Việc sửa đổi Luật không nên chỉ tập trung vào tăng thu ngắn hạn mà cần hài hòa lợi ích của Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng,” ông Lực nhấn mạnh.

Tiến sĩ Lê Duy Bình, Giám đốc điều hành Economica Việt Nam, nhận định lộ trình tăng thuế được đề xuất trong dự thảo là quá nhanh, và nhấn mạnh nguyên tắc “khoan sức dân, khoan sức doanh nghiệp, nuôi dưỡng nguồn thu” nên được ưu tiên.

“Việc tăng thuế suất cao có thể làm giảm nỗ lực đầu tư của doanh nghiệp vào các sản phẩm chất lượng và thúc đẩy tiêu dùng sang các loại rượu bia không rõ nguồn gốc, không đạt chuẩn, hiện chiếm tới gần 63% thị trường. Điều này sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe của người tiêu dùng có thu nhập thấp và khuyến khích khu vực kinh tế phi chính thức,” ông Bình nêu quan điểm.

Từ góc độ doanh nghiệp, bà Phan Minh Thủy, Trưởng phòng Ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), kiến nghị lộ trình tăng thuế TTĐB nên được thiết kế hợp lý, tránh gây sốc. Đối với ngành bia, VCCI đề xuất lùi thời điểm tăng thuế đến năm 2028, sau đó tăng 5% mỗi hai năm cho đến năm 2030. Bà cũng cảnh báo rằng việc tăng thuế chưa chắc đạt được mục tiêu điều chỉnh hành vi tiêu dùng nếu thiếu bằng chứng khoa học, và thậm chí có thể làm gia tăng tình trạng buôn lậu.

Tiến sĩ Nguyễn Văn Phụng, chuyên gia tư vấn chính sách thuế, chỉ ra những bất cập hiện hành, chẳng hạn như việc giảm thuế VAT từ 10% xuống 8% không áp dụng cho hàng hóa chịu thuế TTĐB, gây thiệt thòi cho doanh nghiệp. Ông ủng hộ việc mở rộng diện áp dụng VAT 8% cho cả hàng hóa chịu thuế TTĐB để đảm bảo tính công bằng và phù hợp với cơ chế khấu trừ. Đối với dự thảo Luật Thuế TTĐB (sửa đổi), ông đề nghị tham khảo kỹ báo cáo đánh giá tác động và ưu tiên Phương án 1 so với Phương án 2, nếu chỉ lựa chọn trong khuôn khổ dự thảo.

Đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa bày tỏ sự đồng tình với những lo ngại từ các chuyên gia, thừa nhận rằng Luật Phòng, chống tác hại của rượu, bia và thuế TTĐB đã tác động lớn đến sản lượng và hoạt động kinh doanh của ngành đồ uống. Ông Hòa ủng hộ Phương án 1 trong dự thảo Luật Thuế TTĐB (sửa đổi), nhưng cũng đề nghị xem xét Phương án 3 do Hiệp hội đề xuất để hài hòa lợi ích. Đặc biệt, đối với nước giải khát có đường, ông cho rằng đây không phải là yếu tố chính gây béo phì ở trẻ em và đề xuất cân nhắc việc chưa bổ sung mặt hàng này vào đối tượng chịu thuế TTĐB trong dự thảo lần này.

Ông Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, đã phát biểu tại Hội thảo. Ngày 22/04/2025, tại Hà Nội, Báo Nhân Dân tổ chức Hội thảo với chủ đề “Hỗ trợ tăng trưởng kinh tế - Góc nhìn từ doanh nghiệp chịu thuế tiêu thụ đặc biệt”. Phát biểu khai mạc hội thảo, ông Lê Quốc Minh cho biết dù tốc độ tăng GDP quý I năm nay đạt 6,93% so với cùng kỳ năm trước, là mức tăng cao nhất của quý I các năm 2020-2025, tuy nhiên, mức tăng trưởng này vẫn chưa đạt mục tiêu kịch bản điều hành của Chính phủ. Theo ông Minh, bối cảnh kinh tế toàn cầu với căng thẳng thương mại gia tăng cùng những khó khăn kéo dài của cộng đồng doanh nghiệp trong nước từ sau đại dịch COVID-19 càng làm nổi bật yêu cầu cấp bách về việc nâng cao năng lực nội sinh của nền kinh tế thông qua hỗ trợ sản xuất kinh doanh.

Đề cập đến dự thảo Luật Thuế Tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) sắp được Chính phủ trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 9 (dự kiến tháng 5/2025) với mục tiêu định hướng sản xuất, điều chỉnh hành vi tiêu dùng và hạn chế sản phẩm có hại, ông Lê Quốc Minh cho rằng những đề xuất sửa đổi lần này, bao gồm bổ sung mặt hàng, tăng thuế suất và thay đổi lộ trình, sẽ có tác động rất lớn đến chuỗi sản xuất, kinh doanh của nhiều ngành hàng. Đặc biệt, việc thay đổi cách tính thuế vào thời điểm này được dự báo sẽ tác động mạnh mẽ tới hoạt động của ngành bia-rượu, một lĩnh vực đã và đang gặp nhiều khó khăn do ảnh hưởng nặng nề của đại dịch và các cơ chế chính sách liên quan. Do vậy, việc thảo luận về những tác động từ thay đổi cách tính thuế để tìm ra giải pháp phù hợp nhằm đạt tăng trưởng bền vững là điều cần thiết lúc này.

---

Source: VNECONOMY
This article has been adapted from its original source.