Dựa theo hồ sơ đề xuất được trình bởi Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Nam, di sản văn hóa phi vật thể được đề xuất đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia là “Tri thức dân gian về khai thác, trồng và chế biến sâm Ngọc Linh” tại huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam.

Địa bàn phân bố: Di sản tập trung tại các xã Trà Linh, Trà Nam, Trà Cang, Trà Tập, Trà Dơn, Trà Leng, Trà Don và Trà Vinh thuộc huyện Nam Trà My.

Chủ thể văn hóa: Cộng đồng cư dân các xã Trà Linh, Trà Cang, Trà Nam, Trà Dơn, Trà Tập, Trà Leng, Trà Don và Trà Mai.

Nguồn Gốc và Sử Dụng Truyền Thống:

Sâm Ngọc Linh, được đồng bào dân tộc thiểu số Xê Đăng phát hiện từ lâu đời, gắn liền với hoạt động lâm nghiệp truyền thống. Loài sâm này sinh trưởng tự nhiên tại núi Ngọc Linh ở độ cao từ 1.500m đến 2.100m, dưới tán rừng già dọc theo các suối ẩm.

Theo kinh nghiệm truyền miệng, các thế hệ trước đã phát hiện ra tác dụng dược lý của sâm trong quá trình đi rừng và truyền lại cho con cháu. Ông Hồ Văn Rêu, một người dân tộc Xơ Đăng, cho biết từ nhỏ đã được gia đình truyền dạy về công dụng của sâm trong các trường hợp cụ thể: cầm máu vết thương, giảm đau bụng, tăng cường thể lực và giảm đói.

Do đó, người dân địa phương gọi sâm Ngọc Linh là “cây thuốc quý” và giữ bí mật về vị trí cũng như công dụng của nó. Sâm Ngọc Linh trở thành “thuốc giấu” mang theo bên mình như một loại bảo vật. Tri thức dân gian này coi sâm Ngọc Linh như một loại “thần dược” có tác dụng chữa bệnh và bồi bổ sức khỏe. Đây là một phần của nền nông nghiệp nương rẫy và kinh tế rừng, thể hiện sự gắn bó với môi trường tự nhiên của cộng đồng.

Giá Trị Kinh Tế và Phát Triển:

Các nhà khoa học đã xác nhận Sâm Ngọc Linh là dược liệu quý hiếm của Việt Nam, được mệnh danh là “quốc bảo” với tiềm năng phát triển ngành dược liệu. Các địa phương có lợi thế về trồng sâm Ngọc Linh đang xây dựng kế hoạch dài hạn nhằm khai thác tiềm năng này.

Việc tiếp cận, nhân giống, trồng và chế biến sâm Ngọc Linh mang lại giá trị kinh tế cao, thay đổi tập quán sản xuất từ khai thác sang sản xuất tập trung, đầu tư thâm canh. Điều này góp phần giúp một bộ phận người dân Nam Trà My thoát nghèo bền vững. Kinh nghiệm thực tiễn đã hình thành nên hệ thống tri thức dân gian về sâm Ngọc Linh có giá trị văn hóa và ý nghĩa kinh tế - xã hội to lớn.

Sâm Ngọc Linh trở thành mặt hàng chủ lực, góp phần phát triển kinh tế địa phương. Tại phiên chợ Sâm Ngọc Linh Quảng Nam, các sản phẩm chủ yếu là sâm củ tươi, sâm ngâm mật ong, rượu sâm, với giá cả khác nhau tùy theo chất lượng (loại 1: 120 triệu đ/kg, loại 2: 80 triệu đ/kg, loại 3: 70 triệu đ/kg, loại 4: 60 triệu đ/kg, loại 5: 50 triệu đ/kg).

Vùng trồng sâm được mở rộng, người dân Xơ Đăng được hỗ trợ sâm giống và tham gia làm công cho các doanh nghiệp, tạo việc làm ổn định, thu nhập khá và giúp nhiều hộ thoát nghèo.

Quản Lý, Bảo Tồn và Phát Triển:

Việc bảo tồn tri thức dân gian và phát huy giá trị kinh tế, môi trường của sâm Ngọc Linh được chú trọng. Tỉnh Quảng Nam đang triển khai đề án “Phát triển và hình thành Trung tâm công nghiệp dược liệu, với sâm Ngọc Linh là cây chủ lực”, thu hút đầu tư vào trồng và chế biến sâm.

Tỉnh ủy Quảng Nam đã ban hành Nghị quyết số 40-NQ/TU về tăng cường quản lý, bảo tồn và phát triển Sâm Ngọc Linh đến năm 2030, định hướng đến năm 2035. Mục tiêu là phát triển sâm Ngọc Linh thành ngành hàng hóa có giá trị kinh tế cao, là sản phẩm chủ lực của tỉnh, mang thương hiệu quốc gia, góp phần tạo việc làm, nâng cao thu nhập và phát triển kinh tế - xã hội cho người dân.

Quảng Nam đặt mục tiêu phát triển vùng sản xuất và cung ứng nguyên liệu Sâm Ngọc Linh với tổng diện tích 8.400ha vào năm 2030, sản lượng đạt khoảng 100 tấn sâm củ từ 05 năm tuổi trở lên/năm. Đồng thời, xây dựng các khu bảo tồn nguyên vị và vườn sưu tập nguồn gen. Nâng cấp khu vực bảo tồn nguồn giống gốc để sản xuất 300.000 - 500.000 cây giống/năm. Hình thành 30 - 50 vườn ươm giống có quy mô lớn cho hộ gia đình và doanh nghiệp, sản xuất 5 - 10 triệu cây giống 1 năm tuổi. Tổ chức sản xuất theo tiêu chuẩn GACP-WHO (15 - 30% diện tích được chứng nhận).

Đến năm 2035, Quảng Nam duy trì và phát triển diện tích trồng sâm Ngọc Linh đạt 10.000ha, ổn định vùng nguyên liệu và tổ chức sản xuất theo tiêu chuẩn GACP-WHO (35 - 40% diện tích được chứng nhận), trở thành Trung tâm sản xuất, cung ứng cây giống Sâm Ngọc Linh.

---

Source: VNECONOMY
This article has been adapted from its original source.