Trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị leo thang giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, đất hiếm tiếp tục đóng vai trò then chốt trong các cuộc đàm phán song phương. Mặc dù đạt được thỏa thuận “đình chiến” thương mại trong 90 ngày, Bắc Kinh vẫn duy trì sự kiểm soát chặt chẽ đối với hoạt động xuất khẩu đất hiếm, làm dấy lên lo ngại về gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu.

Bất định về nới lỏng kiểm soát:

Thỏa thuận thương mại sơ bộ đạt được tại Geneva, Thụy Sĩ, bao gồm cam kết của Bắc Kinh về việc đình chỉ hoặc dỡ bỏ các biện pháp trả đũa “phi thuế quan” đối với hàng hóa Mỹ kể từ ngày 2/4. Tuy nhiên, giới quan sát thị trường vẫn hoài nghi về việc liệu cam kết này có mở rộng sang các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đối với 7 nguyên tố đất hiếm và các sản phẩm liên quan được áp dụng từ ngày 4/4 hay không.

Nam châm đất hiếm, vật liệu thiết yếu trong sản xuất các thiết bị công nghệ cao như iPhone, xe điện, và trang thiết bị quân sự (ví dụ: máy bay chiến đấu F-35), đang phụ thuộc lớn vào nguồn cung từ Trung Quốc.

Tín hiệu trái chiều:

Sau vòng đàm phán tại Geneva, Đại diện Thương mại Hoa Kỳ Jamieson Greer trấn an dư luận bằng tuyên bố Trung Quốc đã đồng ý dỡ bỏ các hạn chế xuất khẩu đất hiếm. Tuy nhiên, các dấu hiệu thực tế cho thấy Bắc Kinh không có ý định nới lỏng các biện pháp kiểm soát này, thậm chí còn tăng cường giám sát và thực thi.

Cơ chế kiểm soát mới không cấm hoàn toàn xuất khẩu, nhưng yêu cầu cấp phép cho từng lô hàng, kéo dài quy trình và gây ra lo ngại về tác động tiêu cực đến các ngành công nghiệp trọng yếu của Mỹ.

Chiến lược dài hạn của Trung Quốc:

Bà Gracelin Baskaran, Giám đốc Chương trình An ninh Khoáng sản Quan trọng tại CSIS, nhận định cơ chế xuất khẩu đất hiếm mới có thể là công cụ đàm phán thương mại lâu dài của Bắc Kinh. Cơ chế cấp phép linh hoạt cho phép Trung Quốc kiểm soát quyền tiếp cận nguồn khoáng sản và nam châm đất hiếm đối với các doanh nghiệp và quốc gia cụ thể.

Mặc dù Bộ Thương mại Trung Quốc đã loại 28 doanh nghiệp Mỹ khỏi danh sách kiểm soát xuất khẩu các mặt hàng lưỡng dụng và 17 doanh nghiệp khác khỏi danh sách đen hạn chế thương mại và đầu tư, nhưng không có thay đổi nào được đề cập đến quy định kiểm soát xuất khẩu khoáng sản đất hiếm.

Không đảo ngược chính sách:

Người phát ngôn Bộ Thương mại Trung Quốc từ chối bình luận về việc dỡ bỏ kiểm soát xuất khẩu đất hiếm, thay vào đó tập trung vào chiến dịch trấn áp buôn lậu khoáng sản, bao gồm cả đất hiếm.

Cùng ngày đạt thỏa thuận giảm thuế quan (12/5), cơ quan quản lý xuất khẩu Trung Quốc đã triệu tập cuộc họp với các tỉnh giàu khoáng sản để ngăn chặn xuất lậu và tăng cường giám sát chuỗi sản xuất và cung ứng.

Tài khoản Yuyuan Tantian liên kết với CCTV khẳng định các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đất hiếm vẫn được thực thi.

Cấp phép xuất khẩu hạn chế:

Vài tuần sau thỏa thuận hòa hoãn, Trung Quốc bắt đầu cấp phép xuất khẩu nam châm đất hiếm, cho thấy cơ chế cấp phép mới đã đi vào hoạt động. Các công ty sản xuất nam châm đất hiếm cho biết họ đã nhận được giấy phép xuất khẩu các sản phẩm chứa dysprosi và terbi, hai nguyên tố quan trọng trong sản xuất nam châm hiệu suất cao. Giấy phép được cấp cho từng lô hàng và không tái sử dụng.

Volkswagen cho biết các nhà cung cấp Trung Quốc của họ chỉ nhận được số lượng giấy phép hạn chế.

Nhắm mục tiêu ngành quốc phòng Mỹ:

Theo bà Baskaran, việc loại 28 công ty Mỹ khỏi danh sách kiểm soát xuất khẩu (chủ yếu là doanh nghiệp hàng không vũ trụ và quốc phòng) cho phép họ tiếp cận các vật liệu lưỡng dụng từ Trung Quốc. Tuy nhiên, việc Bắc Kinh có cấp phép cho các doanh nghiệp trong nước xuất khẩu cho ngành quốc phòng Mỹ hay không vẫn là một dấu hỏi.

Ông Thomas Kruemmer, Giám đốc Ginger International Trade and Investment, nhận định các biện pháp kiểm soát đất hiếm của Trung Quốc được thiết kế để nhắm mục tiêu cụ thể vào ngành quốc phòng Mỹ và Bắc Kinh sẽ không đảo ngược chủ trương này.

Quy trình cấp phép khắt khe:

Quy trình cấp phép yêu cầu doanh nghiệp xuất khẩu cung cấp thông tin về khách hàng sử dụng cuối cùng và có thể kéo dài đến 45 ngày, với quyền từ chối cấp phép thuộc về nhà chức trách.

Sự phụ thuộc vào nguồn cung từ Trung Quốc:

Trong nhiều thập kỷ, Mỹ và các quốc gia khác phụ thuộc vào nguồn cung khoáng sản đất hiếm từ Trung Quốc. Quá trình khai thác và chiết xuất đất hiếm phức tạp, tốn kém và gây ô nhiễm môi trường. Trung Quốc hiện kiểm soát 61% sản lượng khai thác toàn cầu và 92% khâu chế biến.

---

Source: VNECONOMY
This article has been adapted from its original source.