Gần ba năm sau khi nghị định thư xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc được ký kết, sầu riêng đã trở thành mặt hàng xuất khẩu trọng yếu của ngành rau quả Việt Nam. Kim ngạch năm 2024 đạt trên 3,2 tỷ USD, khẳng định vị thế “trái ngọt” của nông nghiệp Việt. Tuy nhiên, sự tăng trưởng này đi kèm với những rủi ro tiềm ẩn về tính bền vững, bao gồm vấn đề chất lượng, gian lận mã số vùng trồng và tồn dư kim loại nặng, chất cấm.

Rủi ro bao trùm ngành sầu riêng

Tại hội thảo “Phát triển bền vững ngành hàng sầu riêng” (10/06/2025), các cơ quan quản lý và chuyên gia đã nhấn mạnh những điểm yếu và nguy cơ tiềm ẩn. Ông Nguyễn Quang Hiếu, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, cho biết xuất khẩu sầu riêng tăng trưởng đột biến, từ 2 tỷ USD (2023) lên trên 3,2 tỷ USD (2024), chiếm 45-47% tổng giá trị xuất khẩu rau quả. Tốc độ tăng trưởng nhanh chóng này dẫn đến hệ quả: mở rộng vùng trồng tự phát, sản xuất thiếu đồng bộ, doanh nghiệp tập trung vào sản lượng thay vì chất lượng.

Trung Quốc đã liên tục cảnh báo về dư lượng Cadimi vượt ngưỡng trong sầu riêng Việt Nam, dẫn đến việc trả hàng loạt lô hàng, gây thiệt hại cho doanh nghiệp và nông dân. Bên cạnh Cadimi, Trung Quốc cũng tăng cường kiểm tra chất vàng O (Auramine O), một chất nhuộm công nghiệp. Mặc dù Việt Nam đã có biện pháp kiểm soát, sự việc này cho thấy lỗ hổng trong kiểm soát chất lượng đầu vào và hậu cần sau thu hoạch.

Ông Phạm Văn Duy, Phó Cục trưởng Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường, nhấn mạnh: “Sự cố sầu riêng nhiễm cadimi và chất vàng O là bài kiểm tra năng lực quản lý chuỗi cung ứng của Việt Nam, từ cấp mã số vùng trồng, kiểm soát vật tư nông nghiệp, canh tác đến sơ chế và đóng gói”.

Theo điều tra của Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, nguyên nhân nhiễm cadimi đến từ yếu tố khách quan và chủ quan. Khách quan là do nhiều vùng trồng nằm trên đất dễ tích tụ cadimi, không được luân canh. Chủ quan là do lạm dụng phân bón, đặc biệt là phân DAP gốc lân, dẫn đến tích tụ kim loại nặng trong đất.

TS. Nguyễn Đăng Nghĩa, nguyên Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu đất, phân bón và môi trường phía Nam, cho rằng vấn đề cadimi đã tồn tại 30 năm qua nhưng chưa được quan tâm đúng mức. Việt Nam đã nhập khẩu hơn 122.000 tấn phân DAP từ Hàn Quốc (2023-2024), có dấu hiệu vượt mức cadimi cho phép.

Ông Nguyễn Trí Ngọc, Phó Chủ tịch Hiệp hội Phân bón Việt Nam, giải thích cadimi là kim loại nặng không tự hòa tan trong đất, gây tồn dư và ảnh hưởng đến dinh dưỡng cây trồng. Cadimi là chất độc nhưng vẫn được sử dụng theo ngưỡng quy định.

Vàng O cũng là vấn đề nghiêm trọng. Dù Cục Trồng trọt đã cấm sử dụng từ đầu năm 2024, Trung Quốc vẫn phát hiện chất này trong một số lô hàng, cho thấy sự tuân thủ quy định còn hạn chế.

Hậu quả của các sự cố chất lượng là suy giảm niềm tin của đối tác. Ông Phạm Văn Duy cho biết nhập khẩu sầu riêng Việt Nam vào Trung Quốc giảm khoảng 30% trong 5 tháng đầu năm, một con số đáng báo động.

Giải pháp giữ vững “trái ngọt” sầu riêng

Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, nhận định có sự “nghịch lý”: nông dân Tây Nguyên và miền Đông bị ảnh hưởng oan, trong khi nhiều lô hàng vi phạm lại đến từ miền Tây, đặc biệt là Tiền Giang. Khi một lô hàng vi phạm, uy tín của cả vùng và quốc gia đều bị tổn thương.

Hiện chỉ có 34 cơ sở tại Việt Nam được chứng nhận kiểm nghiệm Cadimi (Trung Quốc công nhận 24), và 15 cơ sở được công nhận kiểm nghiệm vàng O. Đã có 4 cơ sở bị loại do kết quả xét nghiệm chênh lệch giữa Việt Nam và Trung Quốc, phản ánh năng lực phòng xét nghiệm chưa đồng bộ.

Quy trình lấy mẫu kiểm nghiệm hiện tại chỉ mang tính đại diện, trong khi vùng trồng rộng lớn, khiến việc phát hiện sai phạm mang tính “may rủi”. Sự thiếu đồng bộ và giám sát chặt chẽ dẫn đến rủi ro khó kiểm soát.

Từ những bài học trên, các chuyên gia, doanh nghiệp và cơ quan chức năng nhấn mạnh cần có biện pháp căn cơ và kiên quyết, nếu không mục tiêu xuất khẩu 3,7 tỷ USD sầu riêng vào năm 2025 khó đạt được và ngành có thể mất vị thế trên thị trường quốc tế.

Các giải pháp được đề xuất bao gồm:

1. Xây dựng hệ thống giám sát chất lượng từ gốc, từ vùng trồng, cơ sở đóng gói đến chuỗi logistics. Mở rộng mạng lưới phòng xét nghiệm đạt chuẩn quốc tế để truy xuất nguồn gốc và xử lý vi phạm.
2. Xử lý nghiêm minh hành vi gian lận thương mại và vi phạm an toàn thực phẩm. Công khai kết quả vi phạm, xử lý tận gốc và áp dụng chế tài mạnh để răn đe. Kiểm soát chất lượng tại nguồn để đàm phán với Trung Quốc về “luồng xanh” thông quan, giảm thời gian kiểm tra.
3. Tăng cường giáo dục và truyền thông về tác hại của việc sử dụng hóa chất không đúng cách, đặc biệt là các chất bị cấm hoặc giới hạn dư lượng.

nông sản sầu riêng thị trường Vneconomy Xuất khẩu sầu riêng 14:48 10/06/2025 Chu Khôi

---

Source: VNECONOMY
This article has been adapted from its original source.